Narrator i narracja w opowiadaniach Borowskiego
Narrator w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego
Narratorem i głównym bohaterem opowiadań Tadeusza Borowskiego jest Tadek. Często bywa on utożsamiany z samym autorem, jednak postać ta jest kreacją literacką, choć nie można zaprzeczyć, iż Borowski zawarł w opowiadaniach elementy autobiograficzne.
Tadek w każdym z opowiadań obozowych zostaje przedstawiony w nieco inny sposób. Najciekawszym przykładem wydaje się „U nas w Auschwitzu”, utrzymane w konwencji epistolarnej. Listy pisane przez narratora do ukochanej odsłaniają jego liczne przemyślenia i refleksje. Tadek zastanawia się nad sytuacją ludzi osadzonych w obozie – dziwi go ich bierność względem działań hitlerowców. Zna jednak przyczyny takiego stanu rzeczy – naziści tworzą w obozie pozory normalnego życia (biblioteka, koncerty, wydarzenia sportowe, puff) oraz prowadzą działania mające na celu zniszczenie poczucia solidarności między więźniami. Tadek sporo pisze także o miłości – uczucie do ukochanej dodaje mu sił, a wspomnienia z czasów, zanim trafili do obozu, napawają nadzieją na lepszą przyszłość.
Inne opowiadania mają już standardowy – narracyjny – charakter. Główny bohater przedstawia różne sytuacje z życia obozowego, np.: rozładunek wagonów („Proszę państwa do gazu”), pracę na gospodarstwie w Harmenzach („Dzień na Harmenzach”) oraz codzienne życie toczące się w cieniu kolejnych transportów („Ludzie, którzy szli”).
Tadek stoi wysoko w obozowej hierarchii – jest vorarbeiterem (kimś w rodzaju brygadzisty). Z tego względu ma pewne przywileje, chociażby przy wydawaniu obiadu. Jego postawa cechuje się ambiwalencją. W „Proszę państwa do gazu” Tadek zastanawia się czy jest jeszcze dobrym człowiekiem, gdyż odczuwa nienawiść w stosunku do przywożonych. Nie współczuje jednak kolejnym licznym ofiarom, ich śmierć nie napawa go odrazą ani smutkiem. Podobnie dzieje się w pozostały opowiadaniach.
Z drugiej strony, Tadek, chociaż wypełnia rozkazy przełożonych, darzy Niemców otwartą niechęcią, czego nie waha się demonstrować w czasie rozmów z nimi. Można powiedzieć, że psychicznie znajduje się on w stadium pośrednim pomiędzy zlagrowaniem a sobą sprzed obozu. Być może przed ostatecznym upadkiem etycznym chronią go książki i poezja oraz miłość do ukochanej – największe wartości w jego życiu.
Narracja w opowiadania Tadeusza Borowskiego
Narracja w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego prowadzona jest w sposób behawioralny (wyjątek stanowi tu jedynie „U nas w Auschwitzu”). Nie wnika ona w sferę wewnętrzną prezentowanych postaci , ale charakteryzuje je na podstawie ich działań i wypowiedzi. Narracja behawioralna stanowiła odpowiedź na potrzebę przedstawienia – zdawałoby się – niemożliwych do opisania bestialstw II wojny światowej
Tadek wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej oraz mnogiej. W pierwszym wypadku podkreśla swoją odrębność i podmiotowość. Z kolei w drugim zaznacza, że należy do wielkiej grupy więźniów – ludzi pozbawionych możliwości decydowania o swoim losie. Solidarność ta jest, rzecz jasna, pozorna. W obozie osadzeni patrzyli na siebie nieprzyjaźnie wiedząc, iż kiedyś może zaistnieć konieczność rywalizacji o przetrwanie.
Relacja Tadka jest chłodna i rzeczowa. Bohater najczęściej sucho opisuje kolejne zdarzenia, starając się uzyskać jak największy obiektywizm. Z tego też względu rezygnuje z opisu jakichkolwiek emocji. Podejmuje próbę dania jak najpełniejszej relacji z pobytu w obozie, także w sferze uczuciowej, kreując za pomocą ascetycznej narracji towarzyszące więźniom uczucie pustki i beznadziei.
W narracji opowiadań Tadeusza Borowskiego pojawia się wiele elementów naturalistycznych. Tadek szczegółowo i wiernie opisuje rzeczywistość obozową, nie pomija tematów szokujących, drażliwych i bolesnych. Wspomina o przejmującym cierpieniu, wylicza kolejne obrazy ludzkiego zhańbienia, nie zapomina też o sferze seksualnej człowieka.
Warto także zwrócić uwagę na liczne kontrasty obecne w narracji Borowskiego. Służą one przede wszystkim uwypukleniu różnic między obozem koncentracyjnym a światem poza jego murami. Pojawiają się one we wspomnieniach o życiu przed obozem („U nas w Auschwitzu) oraz w opisach przyrody („Dzień na Harmenzach”). Opisy rzeczywistości lagrowej były suche i oszczędne w środki wyrazu. Z kolei we wspomnienia o wolności, młodości, niewinności narrator wplata elementy liryczne, używa bogatego języka.
